Rodzaje złomu – kompleksowy przewodnik

Złom to nic innego jak metalowe odpady, które powstają zarówno w procesach przemysłowych, jak i w wyniku zużycia różnego rodzaju przedmiotów metalowych. W efekcie możemy mieć do czynienia z odpadami produkcyjnymi (technicznymi ścinkami, pozostałościami po obróbce) oraz z elementami wycofanymi z użytkowania, takimi jak stare maszyny, pojazdy czy urządzenia. Ze względu na pochodzenie dzielimy złom na złom poprodukcyjny (zwany także obiegowym), który jest efektem ubocznym procesów technologicznych (np. skrawki blach, wióry metalowe z fabryk), oraz złom poamortyzacyjny, pochodzący z wyeksploatowanych produktów metalowych (np. zużyte części, konstrukcje, sprzęt). Przyjmuje się, że stalowe elementy stają się złomem poamortyzacyjnym przeciętnie po około 15–20 latach użytkowania – po tym czasie wiele wyrobów metalowych trafia na złomowisko.

Recykling złomu pełni niezwykle ważną rolę w gospodarce i ochronie środowiska. Ponowne przetapianie metali pozwala zaoszczędzić surowce naturalne (takie jak rudy metali) oraz energii w porównaniu z wytwarzaniem metalu od podstaw. Dzięki odzyskowi metali zmniejsza się także emisja zanieczyszczeń i ilość odpadów trafiających na składowiska. Nic dziwnego, że skupy złomu od lat stanowią ważne ogniwo w procesie recyklingu i obiegu surowców wtórnych.

Istnieje wiele kryteriów podziału złomu. Najważniejszym z nich jest rodzaj materiału, z którego wykonane są odpady. Wyróżnia się złom żelazny (zawierający żelazo, czyli głównie stal i żeliwo) oraz złom metali nieżelaznych (tzw. metale kolorowe, obejmujące wszystkie pozostałe metale, które nie zawierają żelaza). Poszczególne kategorie złomu różnią się właściwościami, sposobem przetwarzania oraz wartością rynkową. Ogólnie rzecz biorąc, metale nieżelazne należą do najbardziej wartościowych – przykładowo miedź czy mosiądz można sprzedać na skupie za wielokrotnie wyższą cenę za kilogram niż stal czy żelazo. Poniżej przedstawiamy kompleksowy przewodnik po rodzajach złomu – od najpopularniejszych, takich jak złom stalowy, po cenione metale kolorowe i inne mniej oczywiste kategorie.

Złom stalowy – najpopularniejszy rodzaj złomu

Złom stalowy to zdecydowanie najbardziej rozpowszechniony typ złomu metalowego. Stal jest stopem żelaza z węglem (o zawartości węgla do ~2%), stanowiąc podstawowy materiał konstrukcyjny w wielu branżach. Odpady stalowe powstają w ogromnych ilościach – pochodzą m.in. z demontażu konstrukcji stalowych, zużytych maszyn i urządzeń, samochodów (karoserie aut), a także jako skrawki i ścinki z procesów obróbki metali. Z uwagi na szerokie zastosowanie stali, złom stalowy jest najczęściej spotykany na skupach złomu, jednak jego wartość jednostkowa jest niższa niż w przypadku rzadszych metali kolorowych.

W ramach złomu stalowego wyróżnia się podkategorie zależne od formy i jakości materiału. Często stosuje się podział na złom lekki oraz złom ciężki – kryterium stanowi tutaj przede wszystkim grubość i rozmiar elementów. Przykładowo, cienkie blachy stalowe, karoseryjne elementy samochodów czy drobne profile (o grubości do ok. 4 mm) zaliczymy do złomu lekkiego. Z kolei masywne fragmenty konstrukcji stalowych, grube pręty zbrojeniowe, szyny kolejowe czy rury o grubości ścianki powyżej kilku milimetrów tworzą złom ciężki. W praktyce złom ciężki jest cenniejszy, gdyż zawiera większą masę metalu w mniejszej objętości i jest łatwiejszy do przetopu.

Złom wsadowy a złom niewsadowy

Innym ważnym podziałem jest rozróżnienie na złom wsadowy i złom niewsadowy. Złom wsadowy (nazywany także przygotowanym) to taki, który spełnia rygorystyczne wymagania co do wymiarów, czystości i formy, dzięki czemu może być bezpośrednio podany do pieca hutniczego jako wsad do produkcji stali. Charakteryzuje się on odpowiednio pociętymi lub sprasowanymi elementami o niewielkich rozmiarach (np. kawałki blach, krótkie odcinki profili stalowych, kostki sprasowanych wiórów). Ważna jest też ograniczona zawartość zanieczyszczeń – zarówno metalicznych (np. brak domieszek innych metali), jak i niemetalicznych (resztek gumy, tworzyw sztucznych, farb itp.).

Z kolei złom niewsadowy to materiał, który nie nadaje się od razu do pieca i wymaga wstępnej obróbki (sortowania, oczyszczenia, cięcia lub prasowania). Do złomu niewsadowego zaliczymy np. zbyt duże kawałki konstrukcji stalowych, które trzeba pociąć, cienkie i lekkie elementy o zbyt małej masie jednostkowej, a także złom zanieczyszczony (np. fragmenty urządzeń z przytwierdzonym plastikiem, gumą czy betonem). Taki materiał musi zostać poddany obróbce mechanicznej lub termicznej, aby osiągnąć wymagane parametry (wymiary, czystość, jednorodność) pozwalające na efektywny recykling.

W branży recyklingu funkcjonuje normatywna klasyfikacja złomu stalowego. Przykładowo, Polska norma PN-85/H-15000 definiuje aż 17 klas złomu stalowego wsadowego (oznaczonych symbolem 'W’ z odpowiednią cyfrą) oraz 10 klas złomu niewsadowego (oznaczonych symbolem 'N’). Klasy te różnicują złom m.in. pod względem formy (np. blacha, wióry, szyna, odlew), wymiarów i dopuszczalnej zawartości zanieczyszczeń. Dla ilustracji można podać, że do klas złomu wsadowego zalicza się zarówno niewielkie, czyste kawałki stalowe, jak i np. brykiety z sprasowanych wiórów czy pocięte fragmenty szyn. Natomiast wśród klas złomu niewsadowego znajdziemy np. N1 – złom lekki (drobne blachy, cienkie rury), N5 – złom ciężki wielkogabarytowy (masywne kawałki konstrukcji, które wymagają podzielenia), specjalne kategorie dla wiór stalowych (np. klasa N4) czy szyn kolejowych (np. klasa N6). Tak szczegółowa klasyfikacja umożliwia właściwą wycenę złomu i zaplanowanie procesu jego recyklingu.

Złom żeliwny – odpady z odlewów żeliwnych

Złom żeliwny stanowi drugą główną kategorię złomu żelaznego obok stali. Żeliwo to stop żelaza z dużą zawartością węgla (powyżej ~2–2,1% C), a także z domieszkami innych pierwiastków (m.in. krzem, mangan, fosfor, siarka). W odróżnieniu od stali, która jest plastyczna i sprężysta, żeliwo charakteryzuje się wysoką twardością, kruchością i odpornością na ścieranie. Wykorzystuje się je do odlewów – na przykład korpusów maszyn, elementów silników, obudów pomp, rur, a dawniej także kaloryferów czy sprzętów sanitarnych (żeliwne wanny, zlewy).

Złom żeliwny powstaje przede wszystkim z demontażu urządzeń i konstrukcji wykonanych z żeliwa. Często są to masywne fragmenty odlewów pochodzące z przemysłu maszynowego lub motoryzacyjnego. Ze względu na specyfikę materiału, złom żeliwny dzieli się na dwie główne odmiany:

Żeliwo szare (złom maszynowy) – nazywane też żeliwem ciemnym, zawiera grafit w postaci płatkowej, co nadaje mu szarą barwę przełomu. Tego typu złom pochodzi m.in. z silników (bloki cylindrów, głowice), obudów maszyn, części przemysłowych urządzeń. Żeliwo szare jest względnie łatwe do ponownego przetopienia w odlewniach.
Żeliwo białe (złom handlowy) – żeliwo o strukturze pozbawionej wolnego grafitu (węgiel związany w cementycie), charakteryzuje się bardzo dużą twardością i białym kolorem przełomu. Złom tego rodzaju to np. stare rury wodociągowe, elementy instalacji sanitarnych (jak ciężkie, żeliwne rury kanalizacyjne), okucia. Jest trudniejsze w obróbce ze względu na kruchość.

Podział ten ma znaczenie przy recyklingu, ponieważ różne typy żeliwa mogą wymagać odmiennych parametrów w procesie przetapiania. Ogólnie jednak złom żeliwny jest chętnie przyjmowany przez huty i odlewnie – stanowi wartościowy wsad do produkcji nowych odlewów lub jako dodatek w procesie stalowniczym (choć z powodu wysokiego udziału węgla, ilość złomu żeliwnego dodawanego do wsadu stalowego musi być kontrolowana). W skupach cena złomu żeliwnego bywa zbliżona do ceny złomu stalowego, choć zależy od jakości (np. stopnia zanieczyszczenia farbą, rdzą, czy występowania wtrąceń niemetalicznych).

Złom stali nierdzewnej – stal odporna na korozję

Stal nierdzewna (tzw. nierdzewka lub stal chromowo-niklowa) to rodzaj stali stopowej zawierającej znaczne ilości chromu (zwykle min. 10–13%) oraz często niklu i innych dodatków, dzięki czemu materiał ten jest odporny na rdzewienie i działanie kwasów. W codziennym życiu stal nierdzewną spotykamy m.in. w sztućcach i naczyniach kuchennych, elementach armatury, balustradach, zbiornikach i aparaturze przemysłowej, a także w karoseriach niektórych pojazdów czy częściach maszyn wymagających odporności na korozję.

Złom nierdzewny obejmuje wszelkie odpady wykonane ze stali nierdzewnej – mogą to być zużyte sprzęty kuchenne (np. zlewozmywaki, garnki), fragmenty instalacji przemysłowych, pręty i blachy nierdzewne, ścinki blach odpadowych z produkcji itp. Taki złom jest cenniejszy niż zwykły złom stalowy, ponieważ stal nierdzewna zawiera wartościowe dodatki stopowe (chrom, nikiel, molibden), które można odzyskać. Cena złomu nierdzewnego zależy m.in. od zawartości niklu – np. popularne gatunki typu 304 zawierają ok. 8% Ni, a gatunki 316 nawet 10–12% Ni, co podnosi wartość surowca.

Cechą charakterystyczną stali nierdzewnych jest ich słaba magnetyczność. Większość odmian nierdzewki (szczególnie austenitycznej) nie jest przyciągana przez magnes lub reaguje na magnes bardzo słabo, co odróżnia je od zwykłej stali węglowej (silnie magnetycznej). Jest to prosty domowy test pozwalający rozpoznać złom nierdzewny. Oczywiście pełne potwierdzenie składu uzyskuje się metodami laboratoryjnymi (np. spektrometrem rentgenowskim), jednak typowy blaszany przedmiot, który nie rdzewieje i nie przyciąga go magnes, najprawdopodobniej wykonany jest z nierdzewki.

Złom stali nierdzewnej musi być odpowiednio segregowany – nie powinno się go mieszać z innym złomem stalowym, aby skład chemiczny wsadu do pieca był kontrolowany. Huty stali i odlewnie chętnie skupują złom nierdzewny jako dodatek stopowy przy wytopie nowych stopów lub do produkcji stali nierdzewnej od podstaw.

Złom miedziany – cenny surowiec wtórny

Miedź jest jednym z najcenniejszych metali w skupie złomu, dlatego złom miedziany cieszy się dużym zainteresowaniem. Miedź charakteryzuje się doskonałym przewodnictwem elektrycznym i cieplnym, jest również odporna na korozję. Z tych względów od lat znajduje zastosowanie w elektrotechnice (przewody, silniki, transformatory), elektronice, a także w instalacjach grzewczych i wodociągowych (rury miedziane). W efekcie w obiegu znajduje się mnóstwo wyrobów z miedzi, które z czasem trafiają na złom.

Złom miedziany przyjmuje rozmaite formy. Do najczęstszych należą:

Zużyte przewody i kable elektryczne – wewnątrz izolacji znajdują się żyły z czystej miedzi. Na skupach rozróżnia się np. miedź nieoktaną (tzw. miedź Milbera, czyli oczyszczoną, jasną miedź po kablach) oraz miedź pobiałą (druty cynowane) czy miedź tzw. mieszaną. Im czystsza i mniej utleniona miedź, tym wyższą cenę można za nią uzyskać.
Rury i elementy instalacji – stare rury wodne lub klimatyzacyjne wykonane z miedzi, złączki, fragmenty bojlerów i wymienników ciepła.
Elementy urządzeń elektrycznych – np. cewki transformatorów, wirniki i stojany silników elektrycznych, gdzie znajdują się zwoje miedzianego drutu emaliowanego.
Blachy, arkusze i płaskowniki miedziane – odpady poprodukcyjne z branży metalowej, ścinki blach miedzianych, taśmy itp.
Drobne przedmioty z miedzi – np. stare naczynia (miedziane garnki), elementy ozdobne, medale, monety okolicznościowe wykonane z miedzi lub mosiądzu (stopu miedzi).

Miedź jest metalem stosunkowo miękkim (czerwonobrązowym z wyglądu) i nie ulega korozji atmosferycznej w takim stopniu jak żelazo – pokrywa się z czasem zielonkawą patyną, która wręcz chroni rdzeń metalu. Recykling miedzi jest bardzo efektywny – odzyskana miedź zachowuje swoje właściwości i może być ponownie użyta do produkcji kabli, komponentów elektronicznych czy stopów (np. brązu i mosiądzu). Ze względu na wysoką wartość, złom miedziany często przynosi znaczny zysk sprzedającym. Warto zadbać o czystość takiego złomu (np. usunąć elementy zanieczyszczające, izolację z kabli) – czysta miedź uzyskuje najwyższą cenę spośród popularnych metali skupowanych na złomie.

Złom aluminiowy – lekki i wartościowy metal

Aluminium to lekki, srebrzysty metal, który dzięki korzystnym właściwościom (niska gęstość, dobra plastyczność, odporność na korozję dzięki warstwie tlenku) znalazł ogromne zastosowanie w przemyśle. Wykorzystuje się go m.in. w motoryzacji (części silników, felgi), budownictwie (ramy okienne, drzwi, elewacje), przemyśle opakowań (puszki na napoje, folia aluminiowa) oraz lotnictwie. Nic zatem dziwnego, że złom aluminiowy stanowi znaczącą część surowców wtórnych trafiających do recyklingu.

Odpady aluminiowe, które można spotkać na skupach, to między innymi:

Profile aluminiowe – np. fragmenty ram okiennych, drzwi, ścianek działowych, konstrukcji z lekkich stopów. Zazwyczaj przed oddaniem do skupu należy usunąć z nich elementy niemetalowe (uszczelki, farbę, śruby stalowe).
Odlewy aluminiowe – części maszyn i silników wykonane z aluminium lub jego stopów, np. obudowy skrzyń biegów, bloki silników, korpusy urządzeń. Odlewy często zawierają domieszki krzemu (dla zwiększenia twardości), ale nadal traktowane są jako złom aluminiowy.
Felgi aluminiowe – aluminiowe obręcze kół samochodowych. To cenny złom, ale warunkiem dobrej ceny jest brak zanieczyszczeń: przed oddaniem felg należy zdjąć opony, ciężarki wyważające i gumowe zawory.
Puszki aluminiowe – lekkie puszki po napojach to bardzo powszechny odpad aluminiowy. W skupach są one chętnie przyjmowane (często istnieją nawet dedykowane punkty skupu puszek). Ważne, by nie mieszać puszek aluminiowych ze stalowymi (np. po konserwach) – można je rozróżnić magnesem lub po wyglądzie (puszki aluminiowe są niemagnetyczne i zwykle mają charakterystyczny połysk).
Chłodnice i wymienniki ciepła – np. samochodowe chłodnice, klimatyzatory. Często są to chłodnice aluminiowo-miedziane, zawierające rdzenie z miedzianych rurek i aluminiowe ożebrowanie – taki złom wymaga osobnej klasyfikacji (oddziela się wtedy aluminium od miedzi).

Aluminium ma dużą wartość recyklingową również dlatego, że jego ponowne wytopienie oszczędza aż do 95% energii potrzebnej do produkcji pierwotnej z rudy boksytu. Złom aluminiowy, mimo że tańszy od miedzi, również zapewnia opłacalność odzysku. Cena skupu aluminium zależy od czystości stopu i formy – najwięcej warte jest czyste aluminium, a mniej stopy z domieszkami lub materiał mocno zabrudzony farbami, plastikami itp. Dzięki recyklingowi aluminium wraca do obiegu w postaci nowych produktów, bez utraty swoich właściwości.

Złom mosiężny – odpady z mosiądzu

Mosiądz to popularny stop miedzi z cynkiem (zawierający zwykle od 20% do 40% cynku), często z dodatkami innych metali (np. ołowiu, cyny lub aluminium w niewielkich ilościach). Charakteryzuje się złotawym kolorem i odpornością na korozję, a także dobrą plastycznością. Z mosiądzu wytwarza się m.in. elementy armatury sanitarnej (krany, zawory), części maszyn, ozdobne okucia (klamki, świeczniki), a także łuski nabojów i instrumenty muzyczne (trąbki, puzony).

Złom mosiężny obejmuje wszelkie zużyte przedmioty i odpady wykonane z tego stopu. Typowe przykłady to:

Stare armatury i zawory – np. krany, kolanka i złączki instalacji wodnej wykonane z mosiądzu (często pokryte chromem, ale ich rdzeń jest mosiężny).
Elementy dekoracyjne – np. poręcze, okucia mebli, ramy luster, rzeźby i figurki z mosiądzu.
Części maszyn i pojazdów – np. tuleje, śruby, elementy hydrauliki siłowej z mosiądzu.
Łuski po nabojach – amunicja strzelecka ma łuski wykonane z mosiądzu (stop tzw. tombak, zawierający głównie miedź i cynk). Zużyte łuski są często skupowane i recyklingowane jako wysokiej jakości złom mosiężny.

Mosiądz jako stop jest ceniony ze względu na sporą zawartość miedzi, chociaż jego cena jako złomu jest niższa od ceny czystej miedzi. Niemniej złom mosiężny zwykle osiąga wyższe stawki niż zwykła stal czy aluminium. Podczas recyklingu mosiądz może być przetapiany bezpośrednio na nowe wyroby z mosiądzu lub używany do pozyskania miedzi (i cynku) po odpowiednim procesie rafinacji. Ważne jest, by złom mosiężny nie był mylony z miedzią na skupie – odróżnia go żółtawy kolor i często większa twardość. Profesjonalne skupy dokonują analizy składu (np. spektrometrem), ale podstawowe rozróżnienie można zrobić za pomocą koloru i ciężaru (mosiądz jest nieco lżejszy i bardziej żółty od czystej miedzi).

Złom brązu – wytrzymałe stopy miedzi

Brąz to tradycyjne określenie rodziny stopów miedzi z cyną (zawierających zwykle 80–90% miedzi oraz do 20% cyny), często z dodatkiem innych pierwiastków (np. cynku, ołowiu czy fosforu w tzw. brązach specjalnych). Brązy są znane od starożytności – to z nich tworzono narzędzia, broń i naczynia w tzw. epoce brązu. Dziś wykorzystuje się je m.in. do produkcji tulei i łożysk ślizgowych (ze względu na dobrą odporność na tarcie), elementów sprężystych, części maszyn, a także przedmiotów artystycznych (dzwony, posągi, medale).

Złom brązu pojawia się w obiegu rzadziej niż złom miedzi czy mosiądzu, ale jest równie cenny. Przykłady obejmują:

Zużyte tuleje i łożyska z brązu – np. elementy silników i urządzeń przemysłowych, które dzięki brązowi wytrzymywały duże obciążenia i tarcie.
Fragmenty rzeźb, pomników i dzwonów – stare odlewy artystyczne wykonane z brązu, które uległy uszkodzeniu lub są wymieniane.
Elementy armatury i sprzętu – np. śruby okrętowe (choć częściej śruby napędowe wykonuje się z mosiądzu lub specjalnych brązów krzemowych), części pomp, zawory wykonane z brązu.
Odpady poprodukcyjne – wióry i odlewy wadliwe z przemysłowych odlewni brązu.

Brąz wyróżnia się kombinacją cech: jest twardszy i bardziej wytrzymały niż czysta miedź czy mosiądz, odporny na korozję i ścieranie, a przy odpowiednim składzie może wytrzymać wysokie temperatury. Złom brązu jest zazwyczaj bardzo bogaty w miedź, dzięki czemu jego cena jest zbliżona do złomu mosiężnego, a bywa że przewyższa ją (zwłaszcza dla czystych brązów wysokocynowych). Recykling brązu polega na przetopieniu go na nowe stopy – brązy można ponownie używać bez utraty ich cennych właściwości. Dla poprawnego sklasyfikowania brązu na skupie często wymagane jest oznaczenie składu (ponieważ na oko brąz może przypominać mosiądz). Profesjonaliści poznają go jednak po specyficznym odcieniu (brąz jest ciemniejszy, czerwonawobrązowy, podczas gdy mosiądz jest bardziej żółty) i często wyższej masie (większa gęstość brązu z cyną).

Złom ołowiany – miękki i ciężki metal

Ołów to jeden z najcięższych i najmiększych metali powszechnie używanych w przemyśle. Jego gęstość jest ponad 11 g/cm³ (ponad 1,5 raza większa od gęstości stali), co sprawia, że nawet niewielkie przedmioty ołowiane są bardzo ciężkie. Ołów jest niebieskawo-szary w świeżym stanie, ale na powietrzu matowieje, pokrywając się nalotem. Ze względu na toksyczność (sole ołowiu są trujące) wycofano go z wielu zastosowań, ale wciąż jest używany tam, gdzie potrzeba jego unikalnych właściwości – np. dużej gęstości lub pochłaniania promieniowania.

Złom ołowiany najczęściej pochodzi z:

Akumulatorów ołowiowych – tradycyjne akumulatory samochodowe zawierają znaczną ilość ołowiu (płyty elektrodowe) zanurzonego w roztworze kwasu siarkowego. Zużyte akumulatory stanowią główne źródło złomu ołowiowego we współczesnej gospodarce. Przed recyklingiem trzeba z nich bezpiecznie usunąć elektrolit (kwas) i obudowę z tworzywa – proces ten odbywa się w wyspecjalizowanych zakładach.
Starych kabli telekomunikacyjnych – dawne przewody telefoniczne czy energetyczne bywały osłaniane płaszczem z czystego ołowiu dla izolacji. Obecnie takie kable rzadko są w użyciu, ale podczas modernizacji infrastruktury mogą trafiać na złom w postaci długich, ciężkich wiązek ołowianej osłony.
Elementów budowlanych i wyważających – np. stare rury instalacji wodnych (historycznie używano ołowianych rur, dziś zastąpionych innymi materiałami), ciężarki ołowiane (do wyważania kół, jako obciążniki w różnych mechanizmach), płytki i osłony z ołowiu (stosowane do zabezpieczania przed promieniowaniem X w pracowniach RTG lub jako izolacja akustyczna).
Pocisków i śrutu – ołów jest składnikiem wielu stopów amunicji (rdzenie pocisków, śrut do wiatrówek, ciężarki wędkarskie). Zużyty i zebrany ołów z takich źródeł również trafia do recyklingu.

Ołów jest metalem niemagnetycznym i bardzo miękkim – łatwo zarysować go nawet paznokciem czy nożem. W dotyku sprawia wrażenie „tłustego”. Ze względu na toksyczność, recykling ołowiu przebiega pod kontrolą środowiskową, ale jest niezwykle ważny – odzysk ołowiu zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia środowiska tym metalem ciężkim. Złom ołowiany jest skupowany po cenie niższej niż miedź czy mosiądz, ale wyższej niż pospolita stal. W dużych ilościach (np. w postaci akumulatorów) potrafi jednak przynieść znaczący zysk ze sprzedaży. Recykling ołowiu umożliwia ponowne wykorzystanie go do produkcji nowych akumulatorów, osłon kablowych czy materiałów izolacyjnych.

Złom cynkowy – surowiec z powłok i odlewów

Cynk to metal, który kojarzy się głównie z ochroną innych metali przed korozją. Powłoki cynkowe (galwaniczne lub ogniowe ocynkowanie) nakłada się na stal, by zabezpieczyć ją przed rdzą. Sam cynk ma barwę niebieskoszarą i dość niską temperaturę topnienia (419°C), jest dość kruchy w temperaturze pokojowej (ale staje się plastyczny powyżej 100°C). Znalazł zastosowanie w pokryciach dachowych (dawniej popularna blacha ocynkowana, rynny cynkowe), w produkcji rur i zbiorników na ciecze (zanim upowszechniła się stal nierdzewna), a także w odlewnictwie stopów lekkich (np. stop ZnAl, popularny cynk z dodatkiem aluminium i miedzi, znany też jako zamak, wykorzystywany do drobnych odlewów jak klamki, gałki, elementy urządzeń).

Złom cynkowy spotykany na skupach to m.in.:

Fragmenty blach i rynien – elementy pokryć dachowych wykonane z blachy cynkowej lub ocynkowanej (choć w przypadku ocynku na stali, odzysk cynku odbywa się najczęściej poprzez przetopienie całości w hucie stali, gdzie cynk odparowuje; czyste elementy cynkowe są osobno cenione).
Odlewy cynkowe (zamak) – drobne odlewane elementy maszyn, obudowy urządzeń elektronicznych, klamki, ozdoby itp., wykonane ze stopów na bazie cynku. Często mają one srebrzysty wygląd i są dość ciężkie (gęstość cynku ~7 g/cm³, zbliżona do stali).
Zincie elektrody i odpady galwaniczne – np. zużyte anody cynkowe z procesów galwanizacji (cynkowania elektrolitycznego), poprodukcyjne ścinki cynku z linii ocynkowniczych.
Elementy przemysłowe – stare wagi i ciężarki zawierające cynk, fragmenty urządzeń pokrytych grubą warstwą cynku.

W kontekście recyklingu, cynk odzyskuje się albo poprzez przetopienie czystych odpadów cynkowych w hutach metali nieżelaznych, albo – w przypadku stali ocynkowanej – podczas procesu stalowniczego cynk jest odparowywany i wyłapywany z gazów. Cena złomu cynkowego jest niższa niż miedzi czy aluminium, ale zazwyczaj wyższa niż zwykłej stali. Cynk jest poszukiwanym surowcem m.in. przez przemysł chemiczny i metalurgiczny (do wytwarzania mosiądzu, do galwanizacji oraz produkcji tlenku cynku używanego w przemyśle gumowym i farmaceutycznym). Dlatego opłaca się zbierać i oddawać na skup czysty złom cynkowy – nie tylko duże konstrukcje, ale nawet drobne elementy, bo zebrane w większej ilości pozwalają odzyskać cenny metal.

Inne rodzaje złomu

Poza typowymi podziałami złomu według rodzaju metalu, funkcjonują też kategorie uwzględniające pochodzenie lub specyficzny charakter odpadów. Oto kilka przykładów:

Elektrozłom (złom elektroniczny) – obejmuje zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (komputery, AGD, RTV), który zawiera cenne metale, ale także tworzywa sztuczne i substancje niebezpieczne. Recykling elektrozłomu pozwala odzyskać metale takie jak miedź, aluminium, a nawet śladowe ilości metali szlachetnych (złoto, srebro z układów elektronicznych). Zużyte urządzenia elektroniczne są zbierane oddzielnie i przetwarzane w specjalistycznych zakładach, gdzie demontuje się komponenty i segreguje materiały.
Złom kabli – chociaż kable zawierają głównie miedź lub aluminium (w formie przewodów), ich izolacja sprawia, że są traktowane jako osobna kategoria złomu. Na skupach często osobno wycenia się kable miedziane m.in. w zależności od tego, czy są w izolacji czy już z niej odarte. Recykling kabli polega na usunięciu izolacji (mechanicznie lub termicznie) i odzyskaniu czystego metalu. Sprzedając kable na złom, warto wiedzieć, że czysta miedź z kabli (pozbawiona izolacji) jest niezwykle wartościowa, więc często opłaca się wcześniej je oczyścić.
Złom akumulatorów i baterii – jak wspomniano wcześniej, akumulatory ołowiowe z pojazdów to istotne źródło złomu ołowianego. Stosuje się dla nich osobną kategorię ze względu na obecność elektrolitu i szkodliwych substancji. Skupy często przyjmują zużyte akumulatory, przekazując je dalej do uprawnionych zakładów recyklingu. Mniejsze baterie (np. litowo-jonowe, niklowo-kadmowe) także są zbierane do recyklingu, ale zazwyczaj w punktach zbiórki elektroodpadów.
Złom pojazdów (samochodowy) – stare samochody i inne pojazdy są poddawane złomowaniu w wyspecjalizowanych stacjach demontażu. Taki wrak jest źródłem wielu rodzajów złomu jednocześnie: karoseria to złom stalowy, silnik i felgi dostarczają złomu aluminiowego, instalacja elektryczna to miedź, akumulator – ołów itp. Z tego względu złom samochodowy traktuje się jako osobną kategorię – proces jego przetwarzania wymaga najpierw usunięcia płynów eksploatacyjnych i niebezpiecznych elementów, a następnie segregacji materiałów. Po rozbiórce pojazdu poszczególne frakcje metalowe trafiają już do odpowiednich kategorii (stal, metale kolorowe) i dalej do recyklingu.

Co wpływa na cenę złomu?

Wartość rynkowa różnych rodzajów złomu zależy od wielu czynników. Na cenę, jaką można uzyskać w skupie za dany metal, wpływają przede wszystkim:

Rodzaj metalu – jak wynika z powyższego przeglądu, poszczególne metale mają różne ceny. Najdroższe są metale nieżelazne (przede wszystkim miedź, a także np. mosiądz, brąz, aluminium), podczas gdy złom żelazny (stal, żeliwo) jest mniej wartościowy. Metale rzadkie lub zawierające dodatki (np. nikiel w stali nierdzewnej) mogą podnosić cenę danej partii złomu.
Czystość i jednorodność złomu – im czystszy materiał, tym wyższa cena. Złom pozbawiony zanieczyszczeń (farb, plastiku, gumy, innych metali) jest bardziej pożądany przez recyklerów. Przykładowo, czysta, jasna miedź otrzyma wyższą stawkę niż przewody w izolacji czy miedź pobrudzona olejem. Również wymieszanie różnych metali ze sobą obniża wartość – dlatego segregacja złomu (np. oddzielenie aluminium od stali, miedzi od mosiądzu) przed sprzedażą jest korzystna.
Forma i rozmiar – złom posegregowany i przygotowany (cięty na małe fragmenty, sprasowany) może być wyżej wyceniony niż ten sam materiał w postaci dużych gabarytów czy trudno przetwarzalnej (to nawiązuje do różnicy między złomem wsadowym a niewsadowym). Zakłady recyklingowe chętniej płacą więcej za materiał, który od razu mogą wrzucić do pieca, niż za taki, z którym muszą wykonać dodatkową pracę.
Aktualny popyt rynkowy – ceny złomu zależą od sytuacji na światowych rynkach metali. Gdy rośnie popyt na stal czy miedź (np. w boomie budowlanym lub technologicznym), rośnie też cena złomu tych metali. Notowania na giełdach metali (np. London Metal Exchange) przekładają się na lokalne cenniki skupów. Dlatego ceny złomu mogą się zmieniać z miesiąca na miesiąc, a nawet z dnia na dzień.
Ilość dostarczanego złomu – hurtowe ilości często pozwalają uzyskać nieco lepszą cenę jednostkową. Skupy złomu mogą oferować wyższe stawki za bardzo duże jednorodne partie (np. kilkutonowe dostawy czystej miedzi lub kilkadziesiąt wraków samochodowych), ze względu na efekt skali i niższe koszty obsługi takiego wolumenu w przeliczeniu na kilogram. Drobni sprzedawcy, oddający kilka kilogramów metalu, zwykle otrzymują cenę standardową z cennika.

Złom i odzysk